SinirBilim 1. BÖLÜM – Sinirbilime Giriş

01 Eyl SinirBilim 1. BÖLÜM – Sinirbilime Giriş

Sinirbilim, davranışın biyolojik temellerini anlamak adına sinir sistemini inceleyen multidisipliner (bir çok uzmanlık alanının birlikte çalıştığı) bir alandır.

Genel olarak sinirbilimi araştırmalarını iki ana bölüme ayırabiliriz, bunlardan ilki klinik araştırmalardır ve genel olarak insanlarda zuhur eden hastalıklar üzerine araştırma yapılır, diğeri ise deneysel araştırmalardır ve zuhur eden hastalıklar hakkındaki asıl bilgiler bu araştırmalardan gelir. Tablo.1 ve Tablo.2’de bu iki dalın ayrıldıkları gruplar ve iş tanımlarını görebilirsiniz, Tablo.2’de bazı uzmanlıkları elimden geldiğince Türkçeye çevirmeye çalıştım.

İşte sinirbilim/nöroloji/neuroscience, bütün bu dalların ortak bir bilgi havuzunu paylaşıp, işbirliği içinde, normal ve anormal bir beynin yapısı ve fonksiyonunu anlama çabasıdır.

Son yıllarda sinirbilim alanında bu zamana kadar yapılan gelişmelerin toplamından daha fazla ilerleme sağlandı. Bu yüzden sinirbilimin tarihine, antik çağlarda beyne nasıl yaklaştıklarına değinmeyi zaman ve mekan açısından gerekli görmüyorum yine de merak edenler verdiğim kaynak kitapların giriş bölümlerine bakabilirler. Bunun yerine 18.yydan sonra ortaya çıkmış ve bugün de sinir bilimi araştırmalarında önemli yere sahip olan dört temel kırılma noktasından bahsedebiliriz.

Bu kırılma noktalarından ilki beynin elektrik üretebildiği ve sinir sisteminin de elektrik kabloları gibi çalıştığı fikridir ve 18.yyda İtalyan bilimci Luigi Galvani ve Alman biyolog Emil du Bois-Reymond tarafından ortaya atılıp daha sonra da geliştirilmiştir.

Bir diğer kırılma noktası ise beyin bölgelerinin özelleşmiş olduğu fikridir yani farklı beyin bölgelerinin farklı konular üzerinde uzmanlaştığı fikri ile alakalı çalışmalardır. Bu konuya ileriki bölümlerde ve sitede yer almasını planladığım diğer yazılarda da kısa kısa değineceğiz.

Üçüncü kırılma noktası da hepimizin az-çok duyduğu/bildiği canlı organizma türlerinin aynı ortak atanan geldiğini belirten Evrim Teorisidir. Bu teori bize hayvanlar üzerinde gerçekleştirilen deneylerden elde edilen sonuçların insanlar için de uygulanabilir olduğu sonucunu verir.

Son kırılma noktamızda beynin temel işlevsel ünitesinin nöronlar/sinirler olduğunun keşfidir. Bu da bize nöronları ve birbirleriyle olan ilişkilerini incelemenin, beynin yapısı ve çalışmasını anlama yolunda atılacak iyi bir adım olduğunu gösterir.

Bu giriş makalesinde bazı temel kavramların tanımlarına bakmakta fayda olduğunu düşünüyorum. İlk kavramımız nöron. Nöron yukarıda da bahsettiğimiz gibi sinir sisteminin temel işlevsel birimidir ve beynin fonksiyonu en iyi sinir hücresi/nöronların incelenmesi ile anlaşılabilir. Nöronlar işlevlerine göre (duyusal nöronlar, motor nöronlar, ara nöron), konumlarına göre (kortikal, spinal) yada şekillerine göre (piremidal, granül vb.) sınıflandırılabilirler.

Kısaca çoğu nöronda bulunan üç önemli parçadan bahsedelim: soma, akson/axon ve dentrit. Soma nöronun çekirdeğini ve hücrenin yaşamsal faaliyetlerini yürüten mekanizmayı barındıran bölgedir. Axon bir nöron ile diğer bir nöron arasındaki bağlantıyı sağlar ve genel olarak her nöronda bir tane vardır. Dentritler diğer nöronlardan alınan bilgileri somaya ulaştıran bağlantılardır. Bunların dışında ileride de göreceğimiz gibi nöronlar arasında iletişim için önemli olan bir diğer kavram da sinapstır. Sinapslar bir aksonla bir dentrit arasındaki ilişkiyi sağlayan bağlantıdır.

Sinir Bilimi İnceleme Yöntemleri

Yukarıda da beynin modern bilimin karşılaştığı en karmaşık yapı olduğuna değinmiştik. Bu yüzden beyin çalışmalarındaki karmaşıklığı gidermek ve daha iyi analiz yapabilmek için sinir sistemini birkaç temel hiyerarşik sisteme bölüp incelemek en iyisidir ve bu yaklaşım indirgemeci yaklaşım olarak bilinir:

Moleküler Sinirbilim: Beyin yapısında, içerisinde sadece sinir sistemine has olanlarda olmak üzere, beynin çalışmasında hayati rol oynayan çok sayıda molekül bulunur. Moleküler sinirbilim daha çok bu moleküllerin birbirleriyle olan ilişkilerini, nöronların moleküler fonksiyonlarını inceler.

Hücresel/Selüler Sinirbilim: Bu seviyede nöronların birbirleriyle olan sinaptik alışverişleri ve nöronların gliya adı verilen sinir sistemi destek bağ dokusuyla olan ilişkilerine odaklanılır.

Sistemler Sinirbilimi: İleride de göreceğimiz gibi beynin bazı bölgelerinde belli nöronlar belli bir işi gerçekleştirmek üzere özel bir yapıda gruplaşmışlardır; mesela görsel sistem, işitsel sistem gibi. Bu seviyede merkezi sinir sistemindeki sistemlerin çalışması incelenir yani görsel algının nasıl oluştuğu, dış dünya algısının nasıl oluştuğu, nasıl karar verdiğimiz gibi sorulara yanıt aranır.

Davranışsal Sinirbilim: Bu seviyede araştırmalar sinir sistemi içerisindeki sistemlerin nasıl uyumlu çalışıp bütünleşik bir davranışı ortaya koydukları üzerine odaklanır. Belli başlı bölgelerin davranışlara olan etkileri, ilaçların davranışlara olan etkileri incelenir.

Bilişsel Sinirbilim: Bu seviyede insan beyninin kendi benliğinin farkında olması, dil, bilinç gibi yüksek seviye zihinsel/mental süreçler incelenir.

Burada belirtmek istediğim bir diğer konu da teknik terimlerdir. Bazı kavramları çevirmedim çünkü fazlaca araştırma yapmak gerektiriyor ama ne ben sinirbilimciyim ne de bu site sinirbilimci yetiştirmek için kurulmuş bir site o yüzden kavramları kendimce çevirdim ve çoğuda zaten resimlerle açıklanmış ayrıca her kavrama karşılık gelen net bir çeviri de yok maalesef herkes kendince birşeyler demiş o yüzden burada kavramların teknik çevirilerinden ziyade daha iyi anlaşılmalarına odaklandığımı belirterek giriş kısmını bitireyim. Bir sonraki konuda görüşmek üzere.